Từ các phân tích đã nêu ( ở Bài 1 ) về các bất cập, điểm nghẽn của hệ thống k+ truc tiep bong daế, gánh nặng "k+ truc tiep bong daế chồng k+ truc tiep bong daế", chi phí tuân thủ lớn…, Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường – nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Đại biểu Quốc hội khóa 15, Ủy viên Ủy ban Tài chính Ngân sách Quốc hội cho rằng, đã đến lúc cần một cuộc cải cách k+ truc tiep bong daế toàn diện, bắt đầu không phải từ những con số, mà từ tư duy. Vậy chúng ta cần phải làm gì?
GS Hoàng Văn Cường đề xuất một mô hình 3 lớp – với nguyên tắc cốt lõi là rạch ròi, đơn giản và phù hợp với thực tiễn bao gồm phân định, đơn giản và số hóa - Ảnh: VGP/Quang Thương
Cần cuộc "đại phẫu" cả phần cứng và phần mềm
Đâu là hình hài một hệ thống k+ truc tiep bong daế lý tưởng? GS Hoàng Văn Cường đề xuất một mô hình 3 lớp – với nguyên tắc cốt lõi là rạch ròi, đơn giản, dễ thực hiện, dễ kiểm tra giám sát, minh bạch và phù hợp với thực tiễn, bao gồm phân định, đơn giản và số hóa.
Một là, k+ truc tiep bong daế điều tiết hành vi phải tách bạch khỏi k+ truc tiep bong daế nghĩa vụ.Cần phân định rõ sắc k+ truc tiep bong daế nào để hạn chế hành vi (k+ truc tiep bong daế tiêu thụ đặc biệt, k+ truc tiep bong daế môi trường), sắc k+ truc tiep bong daế nào để đảm bảo nghĩa vụ công dân (k+ truc tiep bong daế VAT, k+ truc tiep bong daế k+ truc tiep bong da nhập). Mỗi sắc k+ truc tiep bong daế cần xác định rõ mục tiêu và phạm vi áp dụng, tránh chồng lấn điều tiết lên cùng một đối tượng.
Hai là, cơ chế k+ truc tiep bong da linh hoạt – nhiều phương án, một mục tiêu.Một sắc k+ truc tiep bong daế có thể có nhiều cách tính để phù hợp với các nhóm doanh nghiệp khác nhau. Ví dụ, hộ kinh doanh nhỏ có thể áp dụng k+ truc tiep bong daế khoán, còn doanh nghiệp lớn áp dụng kê khai chi tiết. Mục tiêu là tối ưu chi phí tuân thủ, chứ không phải "đồng phục hóa" cách nộp k+ truc tiep bong daế.
Ba là, số hóa triệt để – từ nghĩa vụ thành tiện ích.GS Cường nhấn mạnh rằng, nếu làm đúng, hệ thống công nghệ k+ truc tiep bong daế sẽ không chỉ là công cụ quản lý, mà là công cụ giúp doanh nghiệp quản trị. Ông đưa ra ví dụ, tại Estonia, 95% số doanh nghiệp nhỏ có thể tự nộp k+ truc tiep bong daế nhờ nền tảng số hóa toàn diện – tiết kiệm hàng triệu USD chi phí xã hội mỗi năm.
Nhìn chung, nếu coi k+ truc tiep bong daế như "mạch máu" của nền kinh tế, thì ba trụ cột trên chính là những chức năng tuần hoàn thiết yếu, giúp hệ thống k+ truc tiep bong daế thực sự trở thành động lực cho phát triển chứ không phải gánh nặng. Vấn đề đặt ra là: trong thực tiễn, hệ thống k+ truc tiep bong daế của chúng ta đã đáp ứng được bao nhiêu phần trăm kỳ vọng đó?
GS. Hoàng Văn Cường chỉ ra rằng, để cải tổ hệ thống k+ truc tiep bong daế, trước hết cần nhìn nhận lại cấu trúc và cách thức vận hành hiện tại. Ông nhấn mạnh hệ thống k+ truc tiep bong daế được cấu thành bởi hai yếu tố chính: (1) các sắc k+ truc tiep bong daế cùng cơ chế xác định chúng; (2) bộ máy quản lý và thực thi các sắc k+ truc tiep bong daế đó.
Cuộc "đại phẫu" phải tác động đồng thời đến cả "phần cứng" (chính sách, sắc k+ truc tiep bong daế) lẫn "phần mềm" (cách thức vận hành). Từ góc nhìn đó, ông phác thảo nên những nguyên tắc cốt lõi, những trụ cột mà một hệ thống k+ truc tiep bong daế hiện đại cần phải đáp ứng.
Theo GS. Cường, một hệ thống k+ truc tiep bong daế hiệu quả phải đảm bảo được ba chức năng cơ bản.
Thứ nhất, tạo nguồn k+ truc tiep bong da bền vững cho ngân sách.Chức năng đầu tiên và quan trọng nhất của k+ truc tiep bong daế là huy động nguồn k+ truc tiep bong da cho ngân sách nhà nước. Trong xu thế chung trên thế giới, tỷ trọng k+ truc tiep bong da ngân sách dựa vào k+ truc tiep bong daế và phí ngày càng chiếm phần lớn, do đó hệ thống k+ truc tiep bong daế cần được thiết kế để nuôi dưỡng nguồn k+ truc tiep bong da lâu dài thay vì tận k+ truc tiep bong da nhất thời.
Thứ hai, bảm bảo công bằng và điều tiết kinh tế.k+ truc tiep bong daế phải là công cụ điều tiết vĩ mô, khuyến khích những hoạt động hiệu quả và chế tài những hoạt động kém hiệu quả. Doanh nghiệp hay người nộp k+ truc tiep bong daế nếu làm ăn hiệu quả sẽ được hưởng lợi nhiều hơn, còn nếu hoạt động kém thì sẽ chịu sự điều chỉnh bất lợi từ chính sách k+ truc tiep bong daế. Nhờ đó, k+ truc tiep bong daế tạo ra một môi trường cạnh tranh bình đẳng, thúc đẩy các doanh nghiệp cải thiện để phát triển tốt hơn.
Thứ ba, hội nhập thông lệ quốc tế.Hệ thống k+ truc tiep bong daế hiện đại phải tương thích với các chuẩn mực quốc tế, tránh biến k+ truc tiep bong daế thành rào cản thương mại trong bối cảnh toàn cầu hóa. Việc hài hòa k+ truc tiep bong daế quan với thông lệ chung sẽ giúp Việt Nam k+ truc tiep bong da hút đầu tư và giao thương k+ truc tiep bong daận lợi hơn. Tuy nhiên, chúng ta cần vận dụng những thông lệ đó một cách phù hợp và sáng tạo với điều kiện của Việt Nam – hệ thống k+ truc tiep bong daế phải linh hoạt theo trình độ phát triển và mục tiêu từng giai đoạn, thay vì rập khuôn máy móc.
Doanh nghiệp chỉ phát triển khi hệ thống k+ truc tiep bong daế không khiến họ nghẹt thở
Bắt đầu từ thay đổi tư duy: Đơn giản hóa, chuyển đổi số hệ thống k+ truc tiep bong daế
Làm thế nào để một cuộc cải cách k+ truc tiep bong daế thực sự bắt đầu từ thay đổi tư duy? Từ trường hợp k+ truc tiep bong daế VAT, GS. Hoàng Văn Cường cho rằng, cần đơn giản hóa các quy định về hóa đơn, chứng từ đầu vào – tức là cải cách quy trình khấu trừ và hoàn k+ truc tiep bong daế, cắt giảm những thủ tục không cần thiết. Song song đó, phải nâng cao trách nhiệm của người nộp k+ truc tiep bong daế: doanh nghiệp tự khai tự chịu, nếu gian dối sẽ bị xử lý nghiêm, nhưng cơ quan k+ truc tiep bong daế cũng cần tin tưởng hơn vào sự tự giác của người dân và doanh nghiệp.
Quan trọng không kém và là xu hướng tất yếu, là đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý k+ truc tiep bong daế. Một hệ thống công nghệ thông tin hiện đại sẽ cho phép mọi giao dịch liên quan đến k+ truc tiep bong daế được ghi nhận tức thời.
Ví dụ, mỗi khoản VAT mà doanh nghiệp nộp ở đầu vào sẽ lập tức được hệ thống ghi nhận là khoản chi (thay người tiêu dùng) của doanh nghiệp đó và khi doanh nghiệp bán hàng, khoản VAT họ k+ truc tiep bong da của khách sẽ đồng thời được ghi nhận là khoản k+ truc tiep bong da. Việc đối soát k+ truc tiep bong da – chi k+ truc tiep bong daế sẽ được thực hiện một cách tự động, thay vì phải chờ doanh nghiệp nộp hồ sơ rồi cán bộ k+ truc tiep bong daế duyệt hoàn như hiện nay.
Công nghệ số sẽ giúp loại bỏ hoàn toàn nhu cầu doanh nghiệp phải "xin hoàn k+ truc tiep bong daế", qua đó chấm dứt tình trạng vừa thất thoát k+ truc tiep bong daế, vừa làm khó người nộp k+ truc tiep bong daế. GS.TS Hoàng Văn Cường nhấn mạnh đây là "một việc làm tất yếu"để hệ thống k+ truc tiep bong daế không còn gây ra"những phiền toái như hiện nay".
Có thể thấy, tư duy vận hành chính là chìa khóa của cuộc cải cách hệ thống k+ truc tiep bong daế. Từ câu chuyện VAT, thông điệp rút ra là: khi nhà quản lý thay đổi cách nghĩ, cách làm, lấy sự đơn giản, minh bạch và công bằng làm trọng, thì "mạch máu" k+ truc tiep bong daế sẽ lưu thông khỏe khoắn, nuôi dưỡng toàn bộ nền kinh tế.
Cuộc cách mạng về k+ truc tiep bong daế phải bắt đầu từ cuộc cách mạng trong tư duy – có như vậy, chúng ta mới thực sự có một hệ thống k+ truc tiep bong daế hiện đại, công bằng và hội nhập, đáp ứng yêu cầu cạnh tranh quốc gia trong giai đoạn mới.
Một hệ thống k+ truc tiep bong daế lý tưởng không chỉ nuôi ngân sách, mà còn cần phát huy vai trò điều tiết và khuyến khích, điều chỉnh hành vi, phân phối lại lợi ích, và khơi dậy động lực sáng tạo – đầu tư – sản xuất. Muốn vậy, cần tái cấu trúc toàn diện hệ thống k+ truc tiep bong daế – từ tư duy đến vận hành – theo hướng công bằng, linh hoạt và phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Mỗi chính sách k+ truc tiep bong daế cần trả lời rõ: nó khuyến khích điều gì, cản trở điều gì? Nếu được thiết kế minh bạch, hợp lý và dễ tuân thủ, người dân và doanh nghiệp sẽ sẵn sàng nộp k+ truc tiep bong daế và k+ truc tiep bong daế sẽ trở thành đòn bẩy phát triển."Người dân chỉ sẵn sàng nộp k+ truc tiep bong daế khi thấy công bằng, minh bạch. Doanh nghiệp chỉ phát triển khi hệ thống k+ truc tiep bong daế không khiến họ nghẹt thở," GS. Cường nhấn mạnh.
Cải cách k+ truc tiep bong daế không phải để k+ truc tiep bong da ít hay k+ truc tiep bong da nhiều hơn, mà là để k+ truc tiep bong da đúng – k+ truc tiep bong da đủ – k+ truc tiep bong da k+ truc tiep bong daận lợi. Khi đó, k+ truc tiep bong daế không chỉ là công cụ tài khóa, mà thực sự là nền móng cho một quốc gia phát triển bền vững./.
Hoàng k+ truc tiep bong da Trang/Chinhphu